Sporkehout, spork of gewone vuilboom (Rhamnus frangula, synoniem: Frangula alnus) is een plant uit de wegedoornfamilie (Rhamnaceae). De plant lijkt een beetje op de wegedoorn (Rhamnus cathartica). Sporkehout komt in vele delen van Europa voor in vochtige bossen en venen. De plant prefereert een zure grond.

De soort groeit als struik of als kleine boom tot ongeveer 5 meter hoog. De schors is zwart en heeft bruine poriën. Sporkehout heeft geen doorns. De bladeren zien er bijna hetzelfde uit als die van de wegedoorn, maar zijn elliptisch en gaafrandig.

De bloemen zijn tweeslachtig en hebben vijf kelk- en vijf kroonbladeren. De bloemen zijn alleenstaand of in bundels in de oksels. De bloeitijd loopt van april tot juli. Sporkehout draagt rode besachtige steenvruchten die later zwart worden. In de bes zitten 2 tot 3, 5-6 mm grote pitten. De grote lijster, kramsvogel en fazant zorgen voor de verspreiding van de zaden, omdat ze de bessen eten.

Sporkehout is een langdurig bloeiende drachtplant voor bijen en levert daarnaast ook lange, dunne, rechte twijgen die als spijlen voor bijenkorven te gebruiken zijn. Hierop slaat de Friese naam 'byspilehout'. Het hout van deze struik bevat weinig anorganisch materiaal en levert daardoor een goede houtskool, bruikbaar als tekenkool. De (verpulverde) houtskool werd veel gebruikt als grondstof voor buskruit en voor het maken van lonten, omdat het gelijkmatig en langzaam opbrandt. Tot na de Tweede Wereldoorlog is het hiervoor gebruikt. Verse bessen en schors veroorzaken braken, maar een uit de gedroogde bast gemaakt laxeermiddel kan veilig worden ingenomen. Aan deze eigenschap dankt hij zijn tweede Nederlandse naam, Vuilboom. Uit de schors maakt men natuurlijke gele of bruine kleurstoffen, terwijl de vruchten groene of blauwgrijze kleurstoffen opleveren. Slagers maakten van het harde, gemakkelijk scherp te maken hout vleespennen en men kapt nog wel bomen voor het maken van bonenstaken.

Wanneer men takken van het sporkehout in de deur of het raam hangt, zouden deze boze geesten en toverijen verdrijven. Maakt men van de splinters van het hout een cirkel om er in te dansen, zou er een elf verschijnen. Deze zou dan eventueel een wens vervullen.

Niet alleen voor thee maar ook om spijkertjes te maken was sporkehout ideaal. De schoenlappers maakten daar dankbaar gebruik van.

De jonge scheuten van sporkehout waren mooi recht. De boer sneed die af en droogde ze. Nadien splitste hij ze. Op die manier kreeg hij lange spaanders die ideaal waren om vuur voo rzijn pijp uit de open haard te halen.

Rhamnus komt misschien van het Griekse rabdos (= roede), hetgeen zou slaan op de buigzaamheid van de takken, maar volgens anderen is het afgeleid van het Griekse ramnos (= doornstruik) of van het Keltische ram (= struik). Frangula komt van het Latijnse frangere, wat "breken" betekent naar de vele gemakkelijk breekbare takjes (denk aan ons woord fragiel).

Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, 'Frangula' komt uit het Latijn waar 'frango' 'breken' betekende en het verwoordt het gemakkelijk afbreken van de takken. Het tweede deel, 'alnus', is ook al afkomstig uit het Latijn. 'Alnus' is verwant met het Engelse 'alder' dat 'els/elzenboom' betekent.

De Nederlandse naam sporkehout ( = sprokkelhout) wijst op de gemakkelijk brekende twijgen. Vuilboom heeft te maken met de rottinggeur van de schors en de vuile handen die men krijgt, wanneer men met het hout van deze boom te maken heeft. Sommige beweren dat de naam te maken heeft met de vroegere toepassing als laxeer-en purgeermiddel.

Het sporkenhout bevat onder andere hartritme verstorende glycocides franguline A, B en C, en diarree veroorzakende emodine in alle delen van de plant, maar speciaal in het fruit. Dat maakt 'm direct gevaarlijk voor kinderen, die tijdens het spelen de kans lopen om de besjes spelenderwijs op te eten.