De vliegenzwam is een opvallende paddenstoel, die algemeen voorkomt in de lage landen. Het eten ervan kan leiden tot vergiftigingsverschijnselen, maar de ernst hiervan valt meestal mee.
De bekendste verschijningsvorm van de vliegenzwam is een donkerrode hoed met witte stippen. De witte stippen zijn restanten van het algeheel omhulsel (velum universale) waarin de paddenstoel 'opgesloten' zat, voordat hij uit de grond omhoog kwam.
Deze spoelen bij regenachtig weer vrij snel van de hoed. De kleur van de hoed is echter variabel en kan variëren van rood tot oranje met gele tinten.

De hoed wordt 5-15 cm breed. Het vlees, de plaatjes en sporen zijn wit. De sporen zijn niet amyloïd en elliptisch van vorm (9-12 µm bij 6-9 µm). Op de witte steel zit meestal een duidelijke ring en aan de onderkant een (vlokkige) beurs. Vliegenzwammen kunnen voorkomen vanaf juli tot en met de late herfst, met een hoogtepunt rond eind augustus.

De vliegenzwam heeft echter ten onrechte de naam extreem giftig te zijn. Die giftigheid wisselt nogal en dat is uiteraard afhankelijk van de vindplaats en de natuurlijke omstandigheden van klimaat en bodem.
Naast muscarine bevat de vliegenzwam nog een aantal andere toxische verbindingen, waarvan sommige hallucinogeen zouden zijn. De toxiciteit van deze paddenstoel wordt in de volksmond vaak overdreven - van aanraken zijn geen nadelige gevolgen te verwachten. Toch kan het opeten van een hele paddenstoel voor bijvoorbeeld een kleine hond in enkele uren fataal zijn.

Vroeger werden stukjes van de hoed op een schoteltje met melk gebruikt om vliegen te vergiftigen. Hieraan dankt de vliegenzwam zijn naam.

De vliegenzwam wordt genoemd als ingrediënt van heksenzalf.

Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, 'Amanita' is afkomstig van het Griekse woord 'Amanitai'. Het is een meervoudsvorm en betekent '(een soort) Paddestoelen'.
Het tweede deel, 'muscaria', komt uit het Latijn en betekent 'van vliegen' ('musca' is 'vlieg').